Trong Khi Việt Nam Còn Loay Hoay Hóa Học Hay Sinh Học, Thế Giới Đã Tiến Đến Mức Độ Diệt Bọ Trĩ Khỏi Cần Thuốc Như Thế Này
Thay vì phải phun thuốc trừ bọ trĩ định kỳ mỗi 7–14 ngày như trước đây, thế giới hiện nay đang phát triển nhiều giải pháp mới giúp kiểm soát bọ trĩ hiệu quả, an toàn và thân thiện hơn với môi trường. Dưới đây là những tiến bộ nổi bật và mới nhất được nghiên cứu và ứng dụng thử nghiệm.
1. RNAi dạng xịt – kết hợp với lớp phủ polymer bảo vệ
Các nghiên cứu tại Đại học Andong (Hàn Quốc, 2024) đã cho thấy rằng khi sử dụng RNAi nhắm vào các gene thiết yếu như Snf7 hoặc vATPase của bọ trĩ hoa phương Tây (Frankliniella occidentalis), kết hợp bọc dsRNA bằng polymer chitosan, hiệu quả kiểm soát bọ trĩ có thể đạt tới 82,4%, cao hơn nhiều so với mức 59,2% của dsRNA không bọc.
Điều này giúp khắc phục hạn chế lớn nhất của RNAi – đó là dễ bị phân hủy bởi ánh sáng, nhiệt độ và enzyme tự nhiên. Lớp polymer bảo vệ giúp RNAi tồn tại lâu hơn trên lá, để bọ trĩ hấp thụ đủ lượng cần thiết, từ đó tăng hiệu quả diệt trừ.
2. Cây biến đổi gen tự sản xuất dsRNA – giải pháp kiểm soát bọ trĩ bền vững
Năm 2022, các nhà khoa học tại Viện Cold Spring Harbor (Hoa Kỳ) đã công bố kết quả nghiên cứu về cây thuốc lá biến đổi gen có khả năng sản xuất dsRNA trong lục lạp của lá. Khi bọ trĩ chích hút cây này, chúng đồng thời hấp thụ dsRNA và bị tiêu diệt ngay sau đó.
Công nghệ này hứa hẹn giúp kiểm soát bọ trĩ lâu dài, ổn định mà không cần phun thuốc hóa học, đặc biệt phù hợp cho các mô hình nông nghiệp sạch và nông nghiệp hữu cơ trong tương lai.
3. Kết hợp công nghệ nano và vi sinh vật – tăng hiệu quả RNAi
Năm 2025, nhiều công bố khoa học đã ghi nhận việc kết hợp RNAi với các vi sinh vật có khả năng sinh tổng hợp enzyme hoặc chất bay hơi từ nấm, vi khuẩn giúp tăng cường tác động của dsRNA. Nhờ sử dụng hạt nano để bảo vệ RNAi, hiệu quả kiểm soát bọ trĩ và nhiều loại côn trùng khác được nâng cao rõ rệt, đồng thời giảm thiểu tổn thất do điều kiện môi trường bất lợi.
4. Calantha – sản phẩm RNAi thương mại đầu tiên trên thị trường
GreenLight Biosciences (Mỹ) đã cho ra mắt sản phẩm thương mại RNAi đầu tiên có tên Calantha, dùng để kiểm soát bọ khoai tây. Sản phẩm này cho hiệu quả tương đương, thậm chí vượt trội so với thuốc hóa học truyền thống, nhưng liều lượng sử dụng chỉ khoảng 9,9 gam/ha – thấp hơn nhiều so với 88 gam/ha của thuốc hóa học.
Đây được xem là bước đi đầu tiên rất quan trọng, mở đường cho nhiều sản phẩm RNAi khác dành cho các đối tượng sâu hại như bọ trĩ trong tương lai.
5. Công nghệ quang học – dùng ánh sáng để kiểm soát bọ trĩ
Nghiên cứu tại Trung Quốc (2024) phát hiện rằng việc sử dụng phim phủ nhà kính có khả năng hấp thụ tia cực tím (UVa‑FG) giúp giảm hơn 96% mật độ bọ trĩ. Đồng thời, năng suất cây đậu đũa và dưa Hami trồng trong điều kiện này tăng lần lượt 22% và 14% so với mô hình nhà kính thông thường.
Nguyên lý hoạt động dựa trên đặc điểm thị giác đặc biệt của bọ trĩ: khi bị thiếu ánh sáng UV, khả năng định hướng và sinh sản của chúng bị rối loạn, dẫn đến suy giảm số lượng và khả năng gây hại.
6. Các nghiên cứu hứa hẹn sắp được ứng dụng
Một số nghiên cứu rất đáng chú ý đang hoàn thiện:
- Công nghệ "thuốc trừ sâu sinh học nano" kết hợp dsRNA nhắm vào gene Nrf2 của bọ trĩ hoa đậu – giúp tăng độ nhạy cảm của bọ trĩ đối với thuốc hóa học, mở ra khả năng kết hợp sinh học – hóa học một cách thông minh hơn.
- Phun RNAi dạng xịt (SIGS) – phương pháp không cần cây biến đổi gen nhưng vẫn đạt hiệu quả cao, phù hợp quy mô sản xuất lớn.
- Vượt qua rào cản kỹ thuật RNAi như enzyme phá hủy dsRNA trong côn trùng nhờ vào nano polymer mới, tăng độ ổn định và hiệu lực thực tế của RNAi.
7. Tổng kết: Thế giới đang thay đổi cách quản lý bọ trĩ
Rõ ràng, tương lai kiểm soát bọ trĩ không còn phụ thuộc hoàn toàn vào thuốc hóa học. Các giải pháp hiện đại như RNAi xịt bọc polymer, cây chuyển gen tự sản xuất RNAi, công nghệ nano – vi sinh vật, ánh sáng UV và phương pháp quản lý tổng hợp thông minh (IPM) đang dần thay thế phương thức phun thuốc định kỳ truyền thống.
Nông dân thời đại mới sẽ dần quen với việc sử dụng công nghệ chính xác, ít hóa chất hơn, thân thiện với môi trường mà vẫn kiểm soát được bọ trĩ một cách hiệu quả, bền vững và tiết kiệm chi phí.
