1. Rệp kim là gì?

Rệp kim, còn gọi là rệp sáp mềm, thuộc họ Pseudococcidae. Chúng có kích thước nhỏ, thân hình bầu dục, phủ một lớp sáp trắng mịn. Rệp kim thường bám ở mặt dưới lá, thân non, cành hoa và trái, gây hại bằng cách chích hút nhựa cây.

2. Rệp kim gây hại trên cây tiêu khác gì so với cây có múi?

Nhiều nghiên cứu tại Việt Nam (WASI 2024, Nguyễn Văn Mười 2023) đã chỉ ra sự khác biệt lớn về tập tính gây hại của rệp kim trên cây tiêu so với các loại cây ăn trái khác như cam, quýt:

• Trên cây tiêu, rệp kim tập trung nhiều ở các mắt đốt, cành nhánh, nụ hoa và chùm trái non. Chúng hút mạnh nhựa ở các điểm sinh trưởng, làm cho tiêu rụng hoa, rụng trái non, cây còi cọc, giảm sản lượng rõ rệt chỉ sau một vụ. Vì tiêu là cây dây leo, nhiều mắt đốt, tán rậm nên rệp kim ẩn nấp rất kỹ, khó phát hiện và khó kiểm soát hơn so với nhiều cây trồng khác.
• Trên cây có múi như cam, quýt, rệp kim chủ yếu gây hại ở lá non và trái non. Tác hại chủ yếu làm lá quăn queo, trái xấu mã, phát triển chậm nhưng ít khi gây ra hiện tượng rụng hoa, rụng trái hàng loạt như ở tiêu. Thời gian gây suy kiệt cây cũng chậm hơn, nông dân thường có nhiều thời gian phát hiện và xử lý.

Chính vì vậy, khi rệp kim tấn công cây tiêu, thiệt hại về năng suất thường nặng nề hơn rất nhiều so với các loại cây trồng khác.

3. Tác hại chi tiết của rệp kim trên vườn tiêu

Rệp kim khi chích hút nhựa khiến cây tiêu bị vàng lá, rụng trái non, chậm lớn. Ngoài ra, chúng còn tiết ra mật ngọt, tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển, làm đen thân và chùm trái, giảm mạnh giá trị thương mại. Khi bị hại nặng, cây tiêu dễ suy yếu, tạo cơ hội cho các bệnh chết nhanh, chết chậm xâm nhập.

Khảo nghiệm của Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI) năm 2024 ghi nhận rằng: tại những vườn tiêu bị rệp kim gây hại nặng, tỷ lệ rụng hoa tăng từ 15–30%, năng suất có thể giảm tới 20–35% so với vườn không bị nhiễm.

4. Kết quả khảo nghiệm các biện pháp phòng trừ rệp kim trên cây tiêu

Trong khảo nghiệm thực tế tại huyện Chư Sê (Gia Lai) năm 2024 trên diện tích 10ha tiêu, các nhà khoa học đã thử nghiệm nhiều loại hoạt chất phòng trừ rệp kim.

Kết quả cho thấy nhóm thuốc chứa hoạt chất Sulfoxaflor (ví dụ Closer 500WG) với liều lượng 200g/ha đã đạt hiệu quả tiêu diệt rệp kim lên tới 94% chỉ sau 7 ngày phun. Tương tự, hoạt chất Dinotefuran (như Starkle 20SG) sử dụng ở mức 150g/ha cũng cho hiệu quả 92%. Trong khi đó, Flupyradifurone (Sivanto Prime 200SL) với liều lượng 250ml/ha cho hiệu quả 91%, nổi bật với khả năng duy trì tác động kéo dài, an toàn cho cây trồng và các loài thiên địch.

Ngoài thuốc hóa học, các giải pháp sinh học như phun tinh dầu neem nồng độ 0,3–0,5% hoặc sử dụng nấm ký sinh rệp như Metarhizium anisopliae, Beauveria bassiana cũng cho thấy khả năng giảm mật độ rệp từ 60–70% trong các điều kiện khảo nghiệm thực tế tại Đắk Lắk, đặc biệt khi kết hợp duy trì độ ẩm cao để nấm phát triển tốt.

5. Biện pháp quản lý tổng hợp rệp kim trên tiêu

Để phòng trừ rệp kim hiệu quả bền vững, nông dân cần áp dụng đồng bộ các biện pháp:

• Cắt tỉa cành già, vệ sinh vườn sạch sẽ.
• Tạo tán thông thoáng, hạn chế độ ẩm cao trong mùa mưa.
• Quản lý kiến cộng sinh bằng bẫy sinh học hoặc mồi diệt chọn lọc.
• Theo dõi mật số rệp thường xuyên, nhất là thời điểm sau thu hoạch và đầu mùa mưa.
• Luân phiên sử dụng thuốc hóa học và sinh học để hạn chế nguy cơ kháng thuốc.

Kết luận

Rệp kim tuy nhỏ bé nhưng gây hại cực kỳ nghiêm trọng trên cây tiêu, khác biệt rõ so với cách gây hại trên cây có múi. Việc áp dụng các giải pháp quản lý tổng hợp dựa trên nghiên cứu khoa học và khảo nghiệm thực tế sẽ giúp nông dân kiểm soát rệp kim hiệu quả, bảo vệ vườn tiêu khỏe mạnh, ổn định năng suất trong điều kiện sản xuất ngày càng khó khăn hiện nay.